Η Αγγλοσαξονική και η Ευρωπαϊκή κουλτούρα στη διεθνή γεωπολιτική σκηνή

Στο βιβλίο του “Im Weltinnenraum des Kapitals” (εκδ. Suhrkamp, Frankfurt/Main, 2005), που αποτελεί μια συλλογή δοκιμίων για την εσώτερη δομή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, ο σύγχρονος Γερμανός φιλόσοφος Σλότερνταϊκ (Peter Sloterdijk), αναφερόμενος στις φιλοσοφικές και ψυχοπολιτικές προκείμενες του αμερικανικού τρόπου ζωής, κάνει μία πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση στην προσπάθειά του να συζητήσει κριτικά και να αιτιολογήσει ειδικότερα τη σύγχρονη αμερικανική κοινωνικοπολιτική και εργασιακή κουλτούρα.

Σημειώνει λοιπόν χαρακτηριστικά, ότι για τους Αμερικανούς, «η πληροφόρηση περί του “τέλους” της Ιστορίας δεν αποτελεί προ πολλού κάτι το νέο. Για αυτούς, η φυγή από τα παλαιά σενάρια έχει ήδη επισυμβεί με την ιδρυτική διακήρυξη της χώρας. Η Αμερικανική “Επανάσταση” έλαβε χώρα συγχρόνως με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας, που δεν άφησε πίσω της τόσο την Αγγλική μητέρα πατρίδα όσο μάλλον όλο το παλιό ευρωπαϊκό σύστημα των μέτρων και σταθμών, και των προκαταλήψεων για το άχθος της γης».

Η σύγχρονη αυτή κουλτούρα, με τα δικά της επίσης εργασιακά χαρακτηριστικά και τους ιδιόμορφους τρόπους κοινωνικής συμμετοχής στο αμερικανικό όνειρο – που δεν είναι διόλου άσχετη, ιστορικά, με τις καθημερινές, καθοιονδήποτε τρόπο ενέργειες ή και ένοπλες επιθέσεις για τη νομή γης και γενικότερα για την επιβίωση, κατά τον 18ο και τον 19ο κυρίως αιώνα –  είναι εντελώς διαφορετική από την ευρωπαϊκή, ηπειρωτική  στην ουσία της κουλτούρα.

Στην ίδια αυτή αμερικανική πολιτισμική βάση θα μπορούσε να αιτιολογηθεί και να ερμηνευτεί και η ιστορικά, φιλοσοφικά και γνωσιολογικά εδραιωμένη τάση, που στην ουσία της τελικά εμφανίζεται ως μια ευρύτερη αγγλοσαξονική τάση, προς τον εμπειρισμό, τον ωφελιμισμό και τον πραγματισμό. Σε αντίθεση με την αγγλοσαξονική αυτή σχολή, οι ευρωπαϊκές ιστορικές, φιλοσοφικές και γνωσιολογικές προκείμενες συνδέουν την ηπειρωτική κυρίως κουλτούρα με μεταφυσικές/οντολογικές, ουσιοκρατικές και ορθολογικές διερευνήσεις, ανεξαρτήτως βέβαια αν η σύγχρονη ευρωπαϊκή σκηνή, σε όλα τα επίπεδα και τις εκφάνσεις της, έχει αμαχητί δυστυχώς παραδοθεί στον αγγλοσαξονικό τρόπο σκέψης και δράσης.

Από την άλλη, δεν μπορούν βέβαια να αποσιωπηθούν και τα μεγάλα ιστορικά εγκλήματα, με τους ληστρικούς  και συχνά βάρβαρους αποικιοκρατικούς πολέμους των ευρωπαϊκών κρατών-εθνών,΄κυρίως από τον 18ο έως και τον 20ό αιώνα, καθώς και με τους δύο παγκόσμιους πολέμους, που δυσβάσταχτα και αμετάκλητα βαραίνουν την ευρωπαϊκή ιστορία και την επιστημονικά, τεχνολογικά και φιλοσοφικά ακόμη, θα τολμούσα να πω, πρωτεύουσα τότε χώρα, την Γερμανία. Ωστόσο, είναι πανκοίνως πλέον αποδεκτό, ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έχει επίσης προσφέρει στην ανθρωπότητα, ήδη από το ξεκίνημά του, κάποιες πρωτόφαντες, βασικές πολιτισμικές έννοιες και αρχές, που η διαχρονική τους αξία, κατάλληλα επαναπροσδιορισμένη στο σύγχρονο μετανεωτερικό πλαίσιο, τις καθιστά ιδιαίτερα επίκαιρες στις μέρες μας, όπως τη φρόνηση και τη σωφροσύνη, τη συνύφανση της γνώσης με την αρετή και το αγαθό, και κατ' επέκταση την ουσιαστική σύνδεση της επιστήμης με την ηθική, την προτεραιότητα του αγαθού έναντι του ορθού και του αληθούς, ή την ουσιαστική συνύφανση της δικαιοσύνης με την αρετή, έναντι της νεωτερικής και μετανεωτερικής πολιτικής σκέψης που εργαλειακά συνδέει τη δικαιοσύνη με την ελευθερία.

Δεν είναι επομένως διόλου τυχαίο ότι υπάρχει ένα πολύ σημαντικό, ποιοτικά και ποσοτικά θεωρημένο, κομμάτι της Αμερικανικής διανόησης, και όχι μόνο στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, που τρέφει έναν τεράστιο σεβασμό για την ευρωπαϊκή κουλτούρα και τη φιλοσοφική και επιστημονική της κληρονομιά, και εναποθέτει ένα μεγάλο μέρος των ελπίδων του, για έναν καλύτερο κόσμο, στη σημαντική όσο και καθοριστική συνεισφορά της Ευρώπης. Αυτό είναι κάτι, που οι ευρωπαϊκές επιτροπές σοφών και τα άλλα think tanks  καλό θα ήταν να το έχουν κατά νου, όταν συνέρχονται αρμοδίως για να γνωμοδοτήσουν, να σχεδιάσουν και να εισηγηθούν.

Άλλωστε, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει, ότι ο ευρωπαϊκός τρόπος πολιτικής σκέψης και δράσης – σίγουρα επίσης συνυφασμένος με ό,τι αποκαλούμε σήμερα διαχρονική ευρωπαϊκή κουλτούρα – παρ' όλο που συχνά θα μπορούσε να κατηγορηθεί για μια  πολιτική νωθρότητα, διαθέτει ωστόσο, στις ρίζες του ήδη, όπως προαναφέρθηκε, όλα εκείνα τα εννοιολογικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να σφυρηλατήσουν μια ουσιαστική Ευρωπαϊκή Ένωση, ικανή να αποτελέσει, με τη σταθερότητα και την αποτελεσματικότητά της και τη φρόνιμη και σώφρονα ισχύ της, έναν επίσης σημαντικό  πόλο στη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα,